15 marca 2024r. uczniowie kl. 4 na zaproszenie wychowawczyni, na zajęciach prowadzonych przez psychologa Bogusławę Frydrych-Szczepkowską uczyli się zasad bezpiecznej emocjonalnie i efektywnej komunikacji – tj. „języka żyrafy” wg idei Marshalla Rosenberga.
Wśród celów zajęć były:
(1) przeciwdziałanie przemocy przez zwiększenie świadomości problemu, zmiana postaw wobec przemocy, a także dostarczenie uczennicom i uczniom konkretnego wsparcia i narzędzi, które skutecznie i systemowo zwalczałoby to zjawisko;
(2) zwiększanie świadomości własnych emocji i potrzeb, by lepiej komunikować w języku empatii
i szacunku, lepiej rozumieć innych.
We wzajemnych kontaktach możemy się posługiwać językiem dominacji lub językiem wzbogacającym życie. Dla zobrazowania tej idei Marshall Rosenberg wybrał dwa symbole: szakala
i żyrafę.
Język żyrafy określał jako język empatii i szacunku, używany z perspektywy „JA”.
Szakal z kolei posługuje się językiem, który odcina nas od kontaktu – używa oceny, osądu i obwiniania, mówi z perspektywy „TY”.
Dlaczego żyrafa?
Żyrafa jest ssakiem, który w stosunku do swojej masy ciała ma największe serce. Dzięki swojej długiej szyi spogląda na świat z szerokiej perspektywy – ma bardzo szeroki ogląd sytuacji i może objąć całokształt tego, co się dzieje.
W świecie Porozumienia bez Przemocy Żyrafa posługuje się „językiem serca” – uczuć i potrzeb:
- mówi w liczbie pojedynczej, o sobie,
- używa komunikatu JA,
- w czasie rozmowy chce usłyszeć drugiego człowieka i chce być sama usłyszana,
- chce docierać do swoich i cudzych potrzeb, zarówno tych zaspokojonych, jak i niezaspokojonych,
- chce być w kontakcie ze swoimi uczuciami i z uczuciami innych – także wtedy, kiedy jest trudno,
- jest przede wszystkim szczera i mówi o tym, co dzieje się w jej sercu,
- mówi „nie”, kiedy myśli „nie” (dokładnie tak, jak robią to małe dzieci!),
- odnosi się z szacunkiem i empatią do każdego człowieka,
- chce wzbogacać życie – swoje i innych,
- chce dawać z serca i brać z serca;
- jeśli pojawia się konflikt – mówi o nim otwarcie, jasno i ze zrozumieniem, bez obrażania się, zawstydzania, oskarżania innych czy szukania winnego; stara się rozwiązać go tak, aby potrzeby wszystkich zostały usłyszane (szuka rozwiązania, które zadowoli wszystkie strony.
Dlaczego szakal?
Szakal:
- jest drapieżnikiem,
- posługuje się językiem ocen, osądów, często obwiniania, mówi z perspektywy „TY”,
- chętnie powie, co z tobą jest nie tak, zdiagnozuje twoją osobowość, twoje problemy i zupełnie o to nieproszony – udzieli mnóstwa dobrych rad,
- po prostu wie i zawsze ma rację (!),
- chętnie posługuje się manipulacją i terrorem psychicznym;
- łatwo go rozpoznać – w czasie rozmowy posługuje się etykietami – mówi, jaki jesteś (np. leniwy, nieodpowiedzialny, dziecinny…) i chętnie sięga po stereotyp w „porządkowaniu” świata (np. dzieci są głupiutkie, profesjonaliści nie okazują uczuć, kobiety są zbyt emocjonalne …),
- chce dominować i mieć rację,
- żąda konkretnych rozwiązań i często, aby je uzyskać posługuje się karami i nagrodami.
Żyrafa i szakal czyli dwie strony medalu.
Każdy człowiek używa obu tych języków – zarówno żyrafa, jak i szakal na co dzień goszczą
w naszym sercu. Czyli – w naszym życiu! Im więcej mamy świadomości i kontaktu ze sobą, tym bardziej możemy wybierać sposób mówienia i myślenia, którego używamy – w stosunku do siebie i do innych ludzi. Marshall Rosenberg mówił, że szakal jest żyrafą z „językowym problemem”, lub inaczej – zranioną żyrafą, która w strachu i bólu nie potrafi mówić inaczej w danym momencie.
Ważna jest świadomość, iż w naszej komunikacji istnieją właśnie takie dwie rzeczywistości i nie określamy ich w Porozumieniu bez Przemocy jako dobrą czy złą komunikację, nie wartościujemy tego. Możemy dokonywać wyboru i szukać sposobu wyrazu, który służy zaspokajaniu naszych potrzeb i budowaniu kontaktu. Porozumienia bez przemocy uczymy
w Szkole Podstawowej w Przebrodzie.
Celem głównym na zajęciach z psychologiem jest dążenie do tego, by uczniowie opanowali zasady efektywnego procesu komunikacji.
Celami szczegółowymi natomiast to, by uczniowie umieli:
- wymienić różnice pomiędzy językiem szacunku i przemocy,
- określać i dokonywać analizy własnego sposobu komunikacji,
- wymieniać i opisywać potencjalne źródła konfliktów,
- poszukiwać skutecznych (rozsądnych, bezpiecznych metod rozwiązywania sytuacji konfliktowych.
Wśród metod i formy pracy psycholog zastosowała:
- dyskusję,
- elementy dramy (odgrywanie scenek),
- metodę przypadków/metodę problemową,
- objaśnienie (wyjaśnienie pojęć);
a wśród materiałów i środków dydaktycznych:
- kartę „Język szakala i żyrafy” (opracowanie własne),
- kartę „Dane osobowe szakala i żyrafy” (opracowanie własne),
- kartę „Sytuacje konfliktowe” (materiał zaczerpnięty od wychowawcy klasy – współpraca z wychowawczynią),
- karty typu dymki owalne stosowane do zwyczajnych wypowiedzi, oznaczające krzyk, gniew lub wyrażające inne emocje, a także dymki przypominające znaki dymne oznaczające niewypowiedziane myśli bohatera.
Zajęcia miały ściśle zaplanowany porządek:
1. Uczniowie dzielili się swoimi przeżyciami w związku z wydarzeniami, które uważają za pozytywne w mijających dniach (celem wprowadzenie pozytywnej atmosfery w grupie).
2. Psycholog poprosiła, aby uczniowie zastanowili się, w jaki sposób porozumiewają się z innymi
i jakie komunikaty przekazują. Uczniowie mieli zwrócić uwagę na poruszane tematy, grupy odbiorców, wypowiadane słowa i ich ton, a także zastanowić się nad swoimi emocjami/uczuciami.
3. Psycholog wyjaśniła określenie „język szakala i żyrafy” (w oparciu o opracowanie własne):
- zwróciła uwagę na dwa rodzaje możliwej komunikacji i jej skutki, uwzględniając sens dosłowny
(cechy zwierzęcia) i metaforyczny (szakal i żyrafa, jako typy ludzi, używających swoistego
języka w procesie komunikacji);
- przedstawiła najczęściej używane słowa charakterystyczne dla każdej z grup;
- wskazała na emocje wypływające z „szakala” i żyrafy” oraz ich wpływ na odbiorcę;
- wskazywała na emocje odbiorcy w zetknięciu z „szakalem” lub „żyrafą”.
4. Uczniowie wypełnili kartę „Język szakala i żyrafy”.
5. Psycholog poprosiła, aby każda uczennica / każdy uczeń odczytał swoją kartę i szczegółowo omówił jej poszczególne elementy: tematy poruszane w szkole i w innym środowisku, w którym przebywają, używane słowa, przekazywane i odczuwane emocje. (Wskazane są pytania naprowadzające
i pomocnicze np. Dlaczego tak zareagowałaś? Co to znaczy, że „czułaś się niefajnie” w tej sytuacji? itp.).
6. Psycholog poprosiła, aby uczniowie zebrali wioski ze wszystkich kart – tj. zwrócili uwagę, jakie tematy i emocje są wspólne – w tej części lekcji uczniowie zastanawiali się nad powtarzalnością wzorców zachowania i szukali jej przyczyn.
7. Uczniowie wypełnili kartę „Dane osobowe szakala i żyrafy”, po czym każdy je odczytał. Uczniowie szukają cech wspólnych wpisanych na kartach.
8. Uczniowie pod kierunkiem psychologa na podstawie przedstawionych im sytuacji omówili:
- przyczynę/przyczyny nieporozumień,
- słownictwo bohaterów,
- ton wypowiedzi,
- emocje,
po czym szukali możliwych rozwiązań podanych sytuacji, mówili również o swoich odczuciach związanych z sytuacjami trudnymi, z jakimi spotykali się.
9. Psycholog poprosiła uczniów, by przyporządkowali przygotowane przez prowadzącą dymki do jednej z symbolicznych postaw (żyrafy lub szakala) wyjaśniając swój wybór i towarzyszące emocje.
10. Psycholog zainicjowała dyskusję: Czy warto być szakalem, czy żyrafą? Uczniowie uzasadniali swój wybór. Jak widać w fotorelacji - wybierali postawę żyrafy i to w niej upatrywali szereg pozytywnych korzyści.
Podczas zajęć uczniowie aktywnie i zgodnie współpracowali z psychologiem i ze sobą wzajemnie. Pracowaliśmy nad wzmacnianiem pozytywnych postaw uczniów, tzn. przede wszystkim po to, by motywować uczniów i mobilizować ich do postępowania właściwego.
